Dieta niemowlęcia

Karmienie niemowląt – aktualne zalecenia w kwestii karmienia piersią

Mleko matki to pierwsze pożywienie nowo narodzonego dziecka. Dostarczane z nim niezbędne składniki odżywcze sprawiają, że niemowlę prawidłowo się rozwija i jest dobrze przystosowane do otaczającego go świata.

Dziecko powinno być karmione wyłącznie piersią przez pierwszych 6 miesięcy życia.

W tym czasie niemowlę powinno otrzymywać jedynie mleko matki. Nie należy podawać innych płynów “uzupełniających” np. wody, soków, mieszanek. Pokarm kobiecy zawiera wszystkie niezbędne składniki i nie ma potrzeby ich uzupełniać, jeśli lekarz nie stwierdzi inaczej.

Karmienie piersią powinno rozpocząć się już w ciągu pierwszej godziny od zakończenia porodu.

Wczesne przystawienie dziecka do piersi ma ogromne znaczenie na późniejszy przebieg i czas trwania laktacji. Jeśli tylko nie ma przeciwwskazań medycznych do karmienia piersią, nie zaleca się zastępowanie takiego sposobu karmienia stosowaniem mlek modyfikowanych.

W początkowym okresie życia dziecka zalecana liczba karmień wynosi

od 8 do 12 w ciągu doby.

            Zwłaszcza w pierwszych dniach po narodzinach, karmienia powinny odbywać się możliwie jak najczęściej ze względu na niewielką pojemność żołądka (5-10ml) oraz potrzebę przestawienia niemowlęcia na okresowy tryb karmienia – w ciele matki dziecko było karmione przez cały czas.

            W późniejszym okresie – w pierwszych miesiącach życia – karmienie powinno odbywać się w regularnych odstępach czasu, by w końcu przejść do karmienia na żądanie.

Czas karmienia jest inny dla każdego malucha.

O czasie karmienia powinno decydować dziecko, gdyż zależny jest on od bardzo wielu czynników, a między innymi od:

• warunków anatomicznych i umiejętności ssania,
• temperamentu,
• samopoczucia,
• nasilenia uczucia głodu,
• szybkości wypływania mleka z piersi.

Najedzone niemowlę samo wypuści pierś lub przyśnie po intensywnym ssaniu. Wtedy też należy delikatnie odstawić malucha od piersi. Szacuje się, iż dziecko powinno ssać pierś co najmniej 10 minut, żeby ją opróżnić. Górny przedział czasowy jest bardzo trudny do ustalenia ze względu na to, że przysypiąjące dziecko może wciąż ssać pierś, ale już bez pobierania pokarmu. Zaleca się, aby kontrolować czas karmienia – zarówno zbyt krótki jak i zbyt długi jego czas powinien być skonsultowany z doradcą laktacyjnym i/lub lekarzem prowadzącym.

Karmienie piersią powinno być prowadzone tak długo, jak będzie to pożądane przez dziecko i jego mamę.

Obecnie nie ma podstaw naukowych do stwierdzenia kiedy powinno się zaprzestać karmienia piersią. Istotny jest jednak czas wprowadzania produktów stałych – tzw. rozszerzanie lub uzupełnianie diety.

Pierwsze posiłki oraz kolejność wprowadzania produktów do diety niemowlęcia

            Wprowadzanie nowych produktów do diety dziecka należy przeprowadzić w okolicach 6 miesiąca życia – nie wcześniej niż w 5. miesiącu (17. tydzień) i nie później niż w 7. miesiącu (26. tydzień). Oznaką tego, że niemowlę jest gotowe do próbowania nowych produktów, jest możliwość utrzymania stabilnej pozycji siedzącej (np. na kolanach opiekuna), kontrolowanie w tej pozycji ruchów głowy oraz wyciąganie przed siebie rączek, aby sięgnąć po położony przed nim przedmiot lub żywność.

Rozszerzanie diety o nowe produkty przebiega tak samo podczas karmienia piersią jak i podczas karmienia mlekiem modyfikowanym.

Dozwolony rodzaj produktów oraz ich konsystencja (rozdrobnienie) zmienia się wraz z wiekiem dziecka. Wprowadzanie produktów stałych należy zacząć od gładkiego puree warzywnego (np. marchew) lub owocowego (np. banan lub jabłko). Mus może być kupny lub przygotowany w domu, ale trzeba pamiętać o tym, aby surowiec pochodził z pewnego źródła, a przed obróbką został dobrze przygotowany (umyty i obrany ze skórki, w której mogą znajdować się ewentualne zanieczyszczenia).

Wiek 6 miesięcy to czas próbowania również kleików czy kaszek zbożowych. Wprowadzanie takich produktów powinno rozpocząć się od podania produktów bezglutenowych, by następnie przeprowadzić próbę z produktami zawierającymi gluten.

Nowe produkty należy wprowadzać pojedynczo, stopniowo i we wzrastających ilościach.

Dobrze, jeśli nowo wprowadzane produkty będą podawane osobno (jako posiłek z jednego rodzaju warzywa, owocu, produktu zbożowego itp.), gdyż wtedy będziemy wiedzieć co naszemu dziecku smakuje lub co mu nie służy. Szczególnie istotne jest to w przypadku wprowadzania produktów alergennych (np. glutenu lub produktów pochodzenia zwierzęcego). Wtedy też należy wprowadzić produkt w bardzo małej ilości (np. jednej łyżeczki) i odczekać kilka dni przed ponowną próbą. Takie postępowanie umożliwi wyśledzenie tego, co u dziecka spowodowało ewentualny dyskomfort.

Przed 7 miesiącem życia powinny zostać wprowadzone takie grupy produktów jak:

• warzywa (w tym ziemniaki),
• owoce,
• jaja gotowane (nie smażone),
• kaszki/kleiki glutenowe i bezglutenowe (te dedykowane dla niemowląt stanowią bogate źródło składników odżywczych ze względu na dodatkową fortyfikację),
• niewielkie ilości mleka w produktach (np. w kaszkach mleczno-ryżowych lub mus z niewielkim dodatkiem mleka lub jogurtu naturalnego).

Wszystko powinno być podane w formie gładkiego musu, a orientacyjna wielkość porcji dla półrocznego dziecka to ok. 150-160 ml. Przy rozszerzaniu diety nie należy zapominać o karmieniu piersią – uzupełnianie diety nowymi produktami nie powinno całkowicie zastępować spożywania mleka matki.

Od 7 miesiąca życia można stopniowo wprowadzać mięso (białe i czerwone) oraz ryby.

Przy wybieraniu ryb dla dziecka warto zwracać uwagę na źródło ich pochodzenia oraz jakość. Warto pamiętać, że ryby mogą być zanieczyszczone metalami ciężkimi (zwłaszcza gatunki długo żyjące, np. tuńczyk). Tutaj z pomocą przychodzą gotowe produkty żywnościowe dla niemowląt, które możemy nabyć w sklepach. Producenci takich produktów są zobowiązani do dokładnych kontroli, co daje nam konsumentom gwarancję bezpieczeństwa kupowanej żywności. Po prawidłowym wprowadzeniu do diety, ryba powinna pojawić się w jadłospisie dziecka 2x w tygodniu.

Starsze niemowlę zaczyna już coraz bardziej rozwijać się pod kątem samodzielnego jedzenia.

Jest to więc czas na większą różnorodność konsystencji podawanych pokarmów. Niemowlę w wieku 7-8 miesięcy może już spożywać rozgniecione gotowane warzywa i owoce, posiekane surowe warzywa i owoce (np. jabłko, gruszka, pomidor) oraz zmiksowane (drobno posiekane) mięso oraz ryby. Orientacyjna wielkość porcji zwiększa się i wynosi ona ok. 170-180 ml.

Od 8-9 miesiąca można zacząć podać brzdącowi posiłki do ręki. Miękkie owoce (np. maliny, borówki, banan) lub chleb pszenny bez skórki na pewno sprawi dużo frajdy podczas samodzielnej konsumpcji.

Dziecku w wieku 9-12 miesięcy można stopniowo wprowadzać pokarmy podobne do tych, które są konsumowane przez pozostałych członków rodziny. Należy jednak unikać produktów, które mogą spowodować zadławienie np. orzechy.

Drobny makaron czy kasza jęczmienna będą dobrze komponować się z np. delikatnym (nie przyprawionym) sosem pomidorowym oraz rozdrobnionym domowym pulpecikiem. W tym wieku można wprowadzać już większe ilości produktów nabiałowych (np. jogurty naturalne, sery czy kefiry), jednak wciąż powinny one stanowić dodatek, a nie główny składnik posiłku.

Po 11 miesiącu można wprowadzać większe ilości mleka krowiego, jednak nie powinno być ono stosowane jako główny produkt mleczny przed ukończeniem 12 miesiąca życia. Wielkość porcji w tym wieku powinna wynosić ok. 190-220 ml.

Przed ukończeniem 1. roku życia mleko powinno pojawiać się w diecie dziecka w minimalnej ilości.

Takie ograniczenie wiąże się z możliwością wystąpienia mikrokrwawień w przewodzie pokarmowym, spowodowanych składem mleka krowiego. Produkty mleczne powinny być podawane dziecku (zwłaszcza w 6-7 miesiącu życia), aby organizm zapoznał się z białkiem i cukrem pochodzenia krowiego, jednak ich ilość do końca 12 miesiąca życia powinna być limitowana. Po ukończeniu roczku u dzieci bez oznak alergii lub nietolerancji można zacząć wprowadzać większe ilości pełnotłustego mleka krowiego, ale wciąż nie powinien stanowić on głównego napoju lub składnika posiłku w tym okresie życia.

Liczba posiłków uzupełniających zwiększa się wraz z wiekiem.

Dziecko w w wieku w 6-8 miesięcy życia powinno spożywać od 2 do 3 posiłków rozszerzających poza karmieniem mlekiem matki. Z czasem ilość ta zwiększa się do 3-4 posiłków, a dodatkowo u dziecka w wieku 9-24 miesięcy można podawać 1-2 przekąski w ciągu dnia. Pod pojęciem przekąski rozumie się produkty zwykle spożywane samodzielnie przez dzieci między posiłkami głównymi, wygodne i łatwe do podania np. cząstka owocu, kawałek chleba.

Rodzic decyduje o tym, CO dziecko zje oraz KIEDY i JAK będzie podane.
Dziecko decyduje CZY zje i ILE zje.

Niemowlę jest w stanie samo określić czy jest głodne lub czy powinno coś zjeść. Bardzo często może się zdarzyć, że dziecko nie będzie miało ochoty na posiłek lub nie będzie chciało zjeść całości przygotowanego dla niego posiłku. Należy wtedy uszanować jego decyzję i nie podawać mu dodatkowym porcji żywności na siłę. Jeśli maluch zgłodnieje, to szybko nam tą informację przekaże.

Okno immunologiczne – co to takiego?

Okno immunologiczne to schemat postępowania mający na celu zmniejszenie występowania alergii i nietolerancji u dzieci. Badacze odkryli, że zbyt wczesne i zbyt późne wprowadzanie nowych, często alergizujących produktów przyczynia się do wzrostu ryzyka wystąpienia komplikacji skórnych, oddechowych czy pokarmowych związanych z brakiem tolerancji na dany typ produktu. Strategię tą wykorzystuje się zwłaszcza w prewencji celiakii oraz nietolerancji na białka mleka krowiego lub laktozę. Ważne jest, aby przy wprowadzaniu nowych produktów dziecko wciąż było karmione piersią (lub mlekiem modyfikowanym, jeśli z jakiegoś powodu mama nie może karmić swoim mlekiem).

Kiedy występuje okno immunologiczne?

Okno immunologiczne to czas powyżej 4 a do 7 miesiąca życia dziecka (wiek ok. pół roku), kiedy dziecko wykazuje najmniejsze ryzyko wystąpienia komplikacji żywieniowych i gdy najłatwiej jest mu nabyć tolerancję na te produkty.

Sposób przygotowania posiłków a ich alergenność

Podczas wprowadzania nowych produktów niezwykle ważny jest ich sposób przygotowania. Dana żywność powinna zostać podana w niewielkiej ilości przy bardzo dużym rozdrobnieniu (np. zblendowaniu lub przetarciu), a produkty wymagające obróbki termicznej powinny zostać ugotowane lub podduszone. Wykazano, że różny sposób przygotowania może inaczej wpływać na rozwój tolerancji. Przykładem tego jest  ugotowane białko jaja kurzego, które podane w okresie 6-7 miesiąca życia dziecka daje niższe ryzyko alergii niż jego smażony odpowiednik.

Każde dziecko jest inne

Wykorzystanie okna immunologicznego nie zawsze musi przynieść dobre rezultaty. Są niemowlęta, które są uodpornione i mogą jeść cokolwiek bez konsekwencji w postaci alergii czy nietolerancji. Są także i takie niemowlęta, które są obciążone genetycznie i które będą cierpieć z powodu tego typu schorzeń, nawet jeśli ich rodzice zrobią wszystko, by nie wywołać u nich alergii.

Dopajanie niemowląt – czy jest konieczne i czym wolno?

Dopajanie niemowląt jest konieczne tylko w przypadku karmienia mlekiem modyfikowanym. Przy karmieniu mlekiem matki nie ma potrzeby dopajania.

Ile i czym dopajać?

Niemowlęta karmione preparatami potrzebują 1,5 ml wody na każdą 1 kcal spożytej energii. Dane potrzebne do wyliczeń można uzyskać z opakowania stosowanego preparatu mlekozastępczego. Zalecanymi płynami są dobrej jakości woda oraz soki 100% , jednak te ostatnie powinny być podawane w ograniczonej ilości i tylko od czasu do czasu (np. w postaci rozwodnionej).

Soki owocowe do 6 miesiąca życia nie mają żadnego znaczenia w odżywianiu małego człowieka. Po 6 miesiącu są dopuszczalne jako rozszerzenie diety, jednak powinny być one cały czas limitowane. Ze względu na ilość składników odżywczych oraz żywieniowych (np. błonnik) bardziej wartościowe są całe owoce. Nadmierne spożycie soków niesie ryzyko problemów zdrowotnych (niedożywienie, przekarmienie, biegunka, uszkodzenie zębów).

Niemowlę a dieta stołu rodzinnego

Dziecko w wieku 10-12 miesięcy ma już na tyle rozszerzoną dietę, że coraz bardziej zaczyna ona przypominać posiłki ze stołu rodzinnego. Czy to oznacza, że niemowlę może spożywać już takie same potrawy jak osoby dorosłe?

Posiłki dla niemowląt nie powinny zawierać soli i cukru.

Dania podawane na rodzinnym stole są często dobrze doprawione lub posłodzone. W polskiej kuchni powszechnie soli się wodę przed gotowaniem ziemniaków, kasz czy makaronów, a kompoty, soki, dżemy i ciasta są często dosładzane. Takie potrawy nie są niestety odpowiednie dla małego dziecka. Podawanie takich potraw już od najmłodszych lat kształtuje nieprawidłowe nawyki żywieniowe, które w późniejszym czasie mogą mieć istotny wpływ na zdrowie pociechy.

Nadmiar sodu wpływa na układ krążenia i może wywołać nadciśnienie tętnicze.

Problem ten nie dotyczy tylko wieku dorosłego, ale również może rozwinąć się w małym organizmie. Wysokie stężenie sodu (spowodowane spożywaniem określonych produktów lub dodatkowym dosalaniem potraw) wpływa na gospodarkę wodną oraz możliwości regulacyjne. Zaburzony przepływ składników między komórkami w ciele może być przyczyną wzrostu ciśnienia w tętnicach i zaburzać prawidłową pracę serca. Niemowlę jest szczególnie podatne na gwałtowny wzrost stężenia sodu w krwi przez swoją niewielką masę ciała.

Dodatkowo solenie potraw to silne przyzwyczajenie. Regularne stosowanie soli sprawia, że kubki smakowe przyzwyczajają się do mocnego smaku słonego przez co potrawy niesolone przestają nam już smakować. W kontekście budowania zdrowych nawyków żywieniowych oraz prewencji chorób cywilizacyjnych solenie nie jest polecane, zwłaszcza w młodym wieku.

Cukier, zamienniki cukru i miód –  to produkty niepolecane w jadłospisie niemowlęcia

Napoje, które możemy zastać na rodzinnym stole, są często dosładzane. Cukier możemy znaleźć również w wypiekach lub w potrawach wytrawnych (np. sosach pomidorowych). Ten produkt nie powinien znajdować się w diecie małego dziecka. Spożywanie słodzonych produktów może przyczynić się do powstania próchnicy na nowych ząbkach, a nawyki żywieniowe oparte na cukrze mogą stanowić podstawę dla rozwoju przyszłej otyłości.

Sztuczne substancje słodzące (takie jak aspartam czy acesulfam K) lub inne zamienniki cukru powszechnie uważane za zdrowsze (np. erytrytol, ksylitol i stewia) również nie są polecane w żywieniu dzieci. Zmieniają one smak potraw (a więc wpływają na przyzwyczajenia i budowane nawyki) oraz nie są dobrze przebadane wśród dzieci – wśród niemowląt nie sprawdza się działania takich substancji.

            Miód jest powszechnie uważany za produkt zdrowy. Jednak nie powinien być on stosowany u małych dzieci. Miód jest silnie alergenny oraz może być zanieczyszczony bakteriami i ich metabolitem – jadem kiełbasanym. Jad (inaczej znany pod nazwą botulina) to silna neurotoksyna, której spożycie grozi ciężkim zatruciem a nawet śmiercią. Prawdopodobna zawartość botuliny w miodzie nie jest tak niebezpieczna dla dorosłych jak dla niemowląt. Dzieci do ok. 2-3 lat nie mają dobrze rozwiniętego systemu odpornościowego, przez co każde ewentualne zatrucie jest dla nich bardzo groźne.

Potrawy tłuste i smażone oraz produkty wysoko przetworzone są niewłaściwe w żywieniu dzieci.

Frytki, burgery i pizza to tylko niektóre z produktów typu fast food, które spożywają osoby dorosłe. Często sięga się po takie produkty dość bezrefleksyjnie – są szybkie w przygotowaniu i kupieniu, smakują i wiadomo, gdzie je kupić. Rzadko kto zastanawia się nad tym, czy niosą jakąś wartość odżywczą i czy powinno się je jeść.

Produkty wysoko przetworzone oprócz niskiej zawartości składników odżywczych mogą zawierać wiele różnych substancji szkodliwych – wszystko w zależności od tego jak były przygotowywane. Niemowlęta lub małe dzieci, które nie mają jeszcze dobrze uodpornionego układu pokarmowego, są bardzo narażone na negatywne skutki spożycia tej żywności. Inną kwestią jest strawność takich produktów – żywność tłusta i mocno przetworzona trawi się gorzej, przez co długo zalega w przewodzie pokarmowym i może powodować dyskomfort.

W produktach tłustych i smażonych możemy znaleźć kilka substancji antyodżywczych. Poniżej znajduje się kilka przykładowych źródeł ich występowania razem z działaniem na organizm:

• akrylamid (nowotwory przewodu pokarmowego oraz uszkodzenie układu nerwowego) – produkty mączne i skrobiowe, a więc:
  frytki, zapiekanki, chipsy, wypieki cukiernicze (zwłaszcza kruche i przypieczone);
• Wielopierścieniowe Węglowodory Aromatyczne [WWA] (działanie rakotwórcze) – żywność po obróbce termicznej w wysokiej temperaturze (produkty smażone, pieczone, wędzone, grillowane lub prażone);
• konserwanty i polepszacze smaku (reakcje alergiczne, zakłócenie prawidłowej pracy serca oraz przewodu pokarmowego, kłopoty z oddychaniem, ból głowy) – soki owocowe niskiej jakości (o skomplikowanym składzie), przetwory rybne i mięsne (konserwy), koncentraty spożywcze (np. sosy, zupy i dania w proszku);
• emulgatory (obniżenie przyswajalności składników odżywczych) – majonez, dżemy,chipsy, zupy i herbaty w proszku.

Dobrze zbilansowana dieta oparta na nisko przetworzonych produktach żywnościowych to sposób na zbudowanie zdrowych nawyków u niemowlęcia.

To sprawi, że w przyszłości dziecko będzie z łatwością dokonywać dobrych wyborów żywieniowych, przez co spadnie u niego ryzyko zachorowania na choroby cywilizacyjne (otyłość, nadciśnienie, cukrzyca, problemy hormonalne czy nowotwór).